Het laatste avondmaal inspireerde vele kunstenaars, met Leonardo Da Vinci als de bekendste. Deze kunstwerken zinspelen op dezelfde gevoelens die we kunnen oproepen wanneer we terugdenken aan de laatste echte hoorcolleges begin maart 2020. Daarna daagde COVID-19 het onderwijs uit om zich verschillende digitale onderwijsvormen aan te meten.

Dit blogartikel, van docent Stefan De Feyter, blijft stilstaan bij het laatste hoorcollege van woensdag 11 maart 2020 op de Thomas More Campus te Mechelen. De lectoren Bouwtechnologie van de opleiding Toegepaste Architectuur Marc Vandebroek en Stefan De Feyter nodigden Martijn de Gier uit voor een gastcollege over systemen voor duurzaam en innovatief comfort. Martijn de Gier is architect en leidt het Nederlandse bureau KBNG. Hij is tevens gastprofessor aan het prestieuze TU Delft.

De studenten Toegepaste Architectuur werden ondergedompeld in de materie van warmtenetten als toekomst gericht systeem met warmte als grondstof. Drie vierde van de totale energievraag van een woning is ‘warmte’. Elk warmtevraagstuk is te toetsen aan de Trias Energetica. Neen, dit is geen uitvinding van Leonardo Da Vinci, maar een eenvoudig driestappenstrategie om een energiezuinig ontwerp te maken.

  1. Hoe minder energie nodig, hoe beter. Beperk het energieverbruik door bijvoorbeeld een compacte gebouwvorm of door isolatie van de buitenschil (gevels, daken en vloeren), gebruik van tripple glazing;
  2. Zo fossielvrij mogelijk ontwerpen. Maak maximaal gebruik van energie uit duurzame bronnen, zoals wind-, water-, en zonne-energie (bijvoorbeeld zonnepanelen);
  3. Als je uiteindelijk toch moet inkopen, gebruik dit dan zo efficient mogelijk. Bijvoorbeeld door lage temperatuurverwarming (vaak in de vorm van vloerverwaming), het beperken van leidinglengten van warmwaterleidingen en het beperken van leidingweerstand van verwarmings- en ventilatiesystemen.

 

Stap 1 en 2 zijn vandaag goed ingeburgerd, maar stap 3 veel minder. Stap 3 is een complexere stap. Niet elke woning is geschikt voor vloerverwarming. We moeten met sanitair warm water boven de 40°C blijven omwille van legionella. Ja, corona is niet de enige kleine vijand. Er zijn veel types van woningen en gebouwen. Niet alle gebouwen of wijken kunnen vanaf een wit blad papier ontworpen worden. Renovatie heeft een belangrijk aandeel in het bouwgebeuren. Renovatie heeft op zich nog andere duurzame troeven.

Binnen deze verscheidenheid kan het ene type gebouw of woning de warmtebron worden voor de ander. We noemen dit cascaderen. Dit is een belangrijk uitgangspunt bij warmte etten. De warmteoverschotten van een supermarkt (van de koel- en vriesinstallaties) kunnen aangewend worden om een aantal woningen te verwarmen. Zoals water, elektriciteit, datacommunicatie en afvalwater in een netwerk verdeeld worden, wordt warmte eveneens een netwerkproduct.

Het implementeren van warmtenetten is veel moeilijker dan de individuele keuze tot aanschaf van bijv. een warmtepomp. Warmtenetten vergen grote structurele werken en vergen systemen en bodemtypes die geschikt zijn voor warmteopslag. Waarom zijn warmtenetten geen dagelijkse talk of town in Vlaanderen en in Nederland wel? De VITO – Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek – schenkt in haar programmatie alvast aandacht aan het onderwerp. Zo bouwde en beheert de VITO in samenwerking met tal van bedrijven een grote pilootinstallatie voor diep geothermie (> 2 km onder de grond) te Mol.

In Nederland bestudeert bijna iedere gemeente de mogelijkheden van warmtenetten. Er is een grote drang om van het gasnet af te stappen. In tien jaar tijd kreeg elke Nederlander een gasaansluiting. Het afkoppelen zal langer duren. Financiële instrumenten, zoals belasting op verloren restwarmte, staan klaar voor implementatie. Nederland kent grote woning coöperatieven wat het onderhandelen en het beslissen gemakkelijker maakt. Nederland heeft een traditie in grote maatschappelijke structuurwerken: de dijken. Het Waterschap is een gerespecteerde organisatie die centraal beslist over het regelen van het waterpijl in de binnengebieden.

Marc Vandebroek en Stefan De Feyter zijn alvast overtuigd dat onze studenten hier een graantje van moeten meepikken. Warmtenetten is een volwassen optie in de mix aan duurzame energiebronnen van de nabije toekomst. Onze studenten zullen in hun ontwerpen en uitvoeringsdossier met warmtenetten te maken krijgen.